Inleiding
Hierbij bieden wij u de eerste meerjarenbegroting in deze raadsperiode aan. Deze begroting is tot stand gekomen onder een gunstig financieel-economisch perspectief. De economische crisis in de periode 2009 - 2014 had een flinke weerslag op de financiële positie van gemeenten, onder andere door slechte perspectieven in grondexploitaties en afname van de algemene uitkering uit het gemeentefonds door bezuinigingen bij het rijk. Met de groei van de rijksuitgaven is ook de financiële ruimte voor de gemeenten toegenomen. Dat biedt een goede uitgangspositie voor realisering van onze ambities, zoals die dit voorjaar zijn vastgelegd in het "Bestuursakkoord 2018 - 2022 Goirle: Duurzaam en dienstbaar". Deze meerjarenbegroting bevat veel nieuw beleid en intensivering van bestaand beleid, waarmee invulling wordt gegeven aan het Bestuursakkoord.

Met deze begroting vullen wij een lang gekoesterde wens van de gemeenteraad in. In aansluiting op het rapport van de Rekenkamercommissie van maart 2018 heeft de begroting een nieuwe opzet gekregen. Ons doel met deze nieuwe opzet is om de begroting leesbaarder, toegankelijker en transparanter te maken. Aanpassing van het begrotingsmodel is een proces dat niet in één zomer wordt doorlopen. Graag gaan wij met de gemeenteraad in gesprek over de basis die er nu ligt en de wensen voor doorontwikkeling van de begroting. Daarin past ook dat we naar andere onderdelen van de planning- en controlcyclus kijken: van voorjaarsnota tot en met de jaarrekening. In de leeswijzer bij deze begroting lichten wij het begrotingsmodel en de doorontwikkeling nader toe.

In deze Nota van aanbieding schenken wij aandacht aan de belangrijkste beleidsontwikkelingen die in deze begroting zijn verwoord. Wij sluiten de Nota van aanbieding af met een beschouwing op de financiële positie van de gemeente Goirle.  

Het Bestuursakkoord in deze begroting
In deze eerste begroting van  de nieuwe raadsperiode zetten wij de lijnen uit voor realisering van de ambities uit het bestuursakkoord. We hebben de ambities uit het Bestuursakkoord vertaald naar de programma's en in 2019 worden al veel activiteiten ontwikkeld voor realisering van die ambities. In komende jaren is hiervoor een flink budget beschikbaar. In totaal wordt alleen al in 2019 € 2,4 miljoen  extra uitgetrokken:

De centrale thema's in het Bestuursakkoord voor deze raadsperiode zijn duurzaam en dienstbaar. Deze centrale thema's zijn verweven in de verschillende programma's, thema's en paragrafen. Eén van de ambities is om een groot deel van de energie die in de gemeente wordt verbruikt, duurzaam op te wekken: 14% in 2020, oplopend naar 25% in 2030. Daarvoor worden verschillende activiteiten ontplooid, zoals onderzoek naar het grootschalig opwekken van duurzame energie uit verschillende bronnen en het opstellen van een warmteplan. Deze intensivering van de inzet op duurzaamheid vraagt ook ambtelijke capaciteit. In de begroting is hiervoor extra formatie opgenomen.

Duurzaamheid  is in onze visie meer dan klimaatadaptatie en schone energie. Duurzaamheid in het sociaal en economisch domein is niet minder belangrijk. In deze begroting schenken wij veel aandacht aan investeren in een krachtige samenleving. Concreet betekent dit dat we middelen vrij maken voor investeringen in sport en cultuur, en vooral ook investeren in het scheppen van mogelijkheden voor inwoners om aansluiting te vinden en te houden met de samenleving. Bijvoorbeeld door huisvesting, maatschappelijke begeleiding en ondersteuning bij integratie van statushouders en maatwerkvoorzieningen voor inwoners die extra zorg nodig hebben.  De doorontwikkeling van 't Loket krijgt vorm: duurzaamheid en dienstbaarheid komen hier samen. De bibliotheek vormt steeds meer verbindende schakel in het Goirlese netwerk. Met extra inzet op combinatiefunctionarissen (ook wel buurtsportcoaches) ondersteunen wij het bewegingsonderwijs op basisscholen.

Vergroting van dienstbaarheid krijgt vorm door bijvoorbeeld  versterking van de Goôlse democratie. In het bestuursakkoord schenken wij veel aandacht aan het eerder en beter betrekken van inwoners bij onze plannen. Dat betekent iets voor de werkwijze van de gemeenteraad en voor de ambtelijke organisatie. Op verschillende onderdelen zetten wij hiervoor extra middelen in: een budget voor ondersteuning van de gemeenteraad in deze ontwikkeling, maar ook ontwikkeling van de organisatie naar meer transparantie en dienstbaarheid. Daarnaast wordt ingezet op verwerking van de ambtelijke capaciteit op dienstverlening, de doorontwikkeling van het klant contact centrum en verdere ontwikkeling van het zaakgericht werken als belangrijk ondersteunend instrument.

Na de extra investeringen in de ambtelijke organisatie die in de begroting 2018 al zijn opgenomen, zien wij nog steeds enkele structurele problemen in de organisatie. Investeringen in ambtelijke capaciteit zijn de afgelopen jaren achtergebleven. Versterking is nodig om nu en in de toekomst te voldoen aan de vragen van bestuur en samenleving. Naast de extra formatie die direct is te relateren aan het Bestuursakkoord, is een kwaliteitsimpuls nodig op diverse ondersteunende en uitvoerende functies. Ook hiervoor zijn in de meerjarenbegroting middelen vrijgemaakt.
Uitbreiding van de formatie is echter niet genoeg. De gemeente Goirle is in 2018 gestart met een organisatieontwikkeltraject. Om beter aan te kunnen sluiten bij de omgeving hebben we een organisatie nodig die in staat is beter en sneller in te  spelen op de veranderde omgeving en dienstbaar, voorspelbaar en betrouwbaar handelt. Het is duidelijk dat dit een complexe veranderopgave betreft. Met de start van de organisatieontwikkeling is een beweging in gang gezet die in 2019 verder wordt uitgerold.

Investeringen in wegen, verkeersvoorzieningen, openbare verlichting  en riolering vinden plaats volgens de daartoe opgestelde planningen. Daarnaast investeren wij in 2019 extra in achterstallig onderhoud van groenvoorzieningen. Ook de implementatie van de omgevingswet zal het komende jaar opnieuw aandacht vragen. Daarvoor middelen zijn vrijgemaakt.

Een groot deel van deze beleidsintensiveringen kan structureel worden gedekt in de begroting. Voor verschillende incidentele budgetten doen wij een beroep op de algemene weerstandsreserve (AWR). Hieronder geven wij op hoofdlijnen inzicht in de financiële positie van de gemeente Goirle in 2019 en volgende jaren.

Financieel perspectief
Voor beoordeling van de financiële positie kijken wij verder dan alleen het saldo van de meerjarenbegroting. Indicatoren als de ontwikkeling van de reserves en schulden (schuldquote, solvabiliteit, etc.), belastingdruk, het perspectief op de grondexploitaties en inschatting van risico's zijn onderdeel van het oordeel over de financiële positie. In deze paragraaf belichten wij die verschillende aspecten, zodat snel een compleet beeld ontstaat.

Saldo meerjarenbegroting
In de onderstaande tabel is het saldo van baten en lasten van de meerjarenbegroting weergegeven, aangevuld met de lasten voortvloeiend uit beleidsintensiveringen.

Ontwikkeling reservepositie
De realisatie van onze ambities vraagt structureel en incidenteel om extra middelen. Voor dekking van incidentele kosten doen wij een beroep op de AWR en op de reserve sociaal domein. Daarmee nemen onze reserves in de loop van deze raadsperiode af. De onderstaande tabel laat dat zien. In deze tabel is nog geen rekening gehouden met onzekere toekomstige reservemutaties (zoals bijvoorbeeld winst op grondexploitaties, afwikkeling geschil met Brabant Water inzake het TWM-dossier.

Door een herschikking van reserves kan de AWR worden versterkt. In het financieel tussenbericht 2018 doen wij daarvoor een voorstel.

Belastingdruk
De lokale lastendruk wordt bepaald door de som van de onroerende zaakbelastingen, de rioolheffing en de afvalstoffenheffing. De onroerende zaakbelastingen hebben wij verhoogd met 1,7%, gelijk aan de inflatie in de periode mei 2017 - mei 2018. Bij de berekening van de kosten van gescheiden inzameling in 2016 is van te optimistische aannames uitgegaan. De besparing op de kosten van afval wordt vooralsnog niet gerealiseerd, mede door ontwikkelingen in de markt van afvalstoffen. Een stapsgewijze verhoging van de afvalstoffenheffing is daardoor nodig. Het tarief voor een meerpersoonshuishouden stijgt in 2019 met circa € 60,00. De rioolheffing kan enigszins worden verlaagd door beschikking over de egalisatiereserve riolering. Het gebruikersrecht wordt daardoor € 15,00 lager.
Hiermee wordt een deel van de noodzakelijke stijging van de afvalstoffenheffing opgevangen.
In de paragraaf lokale heffingen wordt nader ingegaan op de belastingvoorstellen. Daarin is ook een overzicht opgenomen van de kostendekking van de verschillende heffingen.

Langlopende geldleningen
Met een verhouding tussen eigen vermogen en totaal vermogen van 32 % (de zogenaamde solvabiliteit) heeft Goirle een relatief bescheiden schuldpositie. De langlopende geldleningen bedragen  € 26.060.914,00 per 1 januari 2019. De hiermee gemoeide rentelasten zijn in de begroting 2019 geraamd op € 619.697,00. In de paragraaf Financiering wordt dit verder uitgewerkt.

Risico's
Voor een goed oordeel over de financiële positie van Goirle is het belangrijk om inzicht te hebben in de risico's. In de paragraaf weerstandsvermogen worden die risico's gekwantificeerd. Hier noemen wij enkele actuele risico's, waarvoor nog geen middelen in de begroting zijn geraamd.

(Ver)nieuwbouw Mill Hill college
Het oudste deel van het Mill Hill college is inmiddels 45 jaar oud. Met het schoolbestuur worden verschillende opties voor renovatie en nieuwbouw verkend. Wij verwachten dat dit in deze raadsperiode tot besluitvorming komt. In de begroting zijn voor de lasten van deze investering nog geen middelen gereserveerd. Het voordelig saldo in de meerjarenbegroting zal nodig zijn om deze lasten te dekken.

Jeugdhulp
Wij zien sinds 2017 de kosten van jeugdhulp sterk toenemen. Doordat zoveel partijen betrokken zijn bij jeugdhulp, is het lastig om inzicht in de kostenontwikkeling te krijgen en dus ook om te sturen op het budget. Met de samenwerkende gemeenten in Hart van Brabant wordt hieraan gewerkt. Wij houden er rekening mee dat het huidige budget in de toekomst niet toereikend is. Dit probleem speelt landelijk en is ook onderwerp van overleg tussen gemeenten en rijk. Het is onzeker hoe dit zich op korte en langere termijn ontwikkelt.